طراحی دسترس‌پذیر (Accessible Design) تضمین می‌کند که وب‌سایت‌ها و برنامه‌های تحت وب به‌راحتی توسط همه کاربران از جمله افراد با ناتوانی‌های جسمی، شنیداری، بینایی یا حرکتی قابل استفاده باشند زیرا امروزه دسترسی به اطلاعات و خدمات آنلاین برای همه افراد، بدون توجه به توانایی‌های جسمی یا شناختی، اهمیت بیشتری پیدا کرده است. در این مقاله به بررسی اهمیت طراحی دسترس‌پذیر و نحوه‌ی اجرای آن در وب‌سایت‌ها می‌پردازیم.
دسترس‌پذیری وب چیست؟
دسترس‌پذیری وب به مجموعه‌ای از اصول، تکنیک‌ها و ابزارها اشاره دارد که به طراحان و توسعه‌دهندگان وب کمک می‌کنند تا اطمینان حاصل کنند که افراد با انواع مختلف ناتوانی‌ها (بینایی، شنیداری، جسمی و شناختی) بتوانند به وب‌سایت‌ها و محتوای آنلاین دسترسی داشته باشند. این شامل بهبود‌هایی مانند استفاده از متن جایگزین برای تصاویر، ترجمه صوتی برای محتوای ویدئویی، یا طراحی رابط کاربری که با استفاده از کیبورد نیز قابل کنترل باشد، می‌شود.
چرا طراحی دسترس‌پذیر مهم است؟
- حقوق بشر و برابری دیجیتال: همه افراد، فارغ از ناتوانی‌های جسمی یا شناختی، باید به خدمات و اطلاعات آنلاین دسترسی داشته باشند. طراحی دسترس‌پذیر به ایجاد تجربه‌های برابر برای همه کمک می‌کند.
- افزایش تعداد کاربران: دسترس‌پذیر کردن وبسایت به معنای جذب کاربران بیشتر است. تقریباً ۱۵ درصد از جمعیت جهان نوعی ناتوانی دارند، و اگر وبسایت شما برای این افراد قابل استفاده باشد، می‌تواند به افزایش تعداد کاربران منجر شود.
- بهبود سئو (SEO): بسیاری از تکنیک‌های دسترس‌پذیری مانند استفاده از متن‌های جایگزین (alt text) برای تصاویر، توصیف مناسب لینک‌ها، و ساختاردهی صحیح HTML به بهبود سئو و رتبه‌بندی وبسایت در موتورهای جستجو کمک می‌کند.
- رعایت قوانین و مقررات: در بسیاری از کشورها قوانینی وجود دارد که رعایت دسترس‌پذیری وب را الزامی کرده است. به‌عنوان مثال، قانون آمریکایی معلولین (ADA) و دستورالعمل‌های دسترس‌پذیری محتوای وب (WCAG) از جمله این قوانین هستند.
اصول اصلی طراحی دسترس‌پذیر
طراحی دسترس‌پذیر بر اساس چهار اصل کلیدی قرار دارد که در دستورالعمل‌های WCAG 2.0 و ۲.۱ به‌طور رسمی توضیح داده شده‌اند:
- قابل ادراک (Perceivable)
محتوای وب باید برای تمام کاربران قابل درک باشد. این به معنای ارائه محتوا به روشی است که افراد با ناتوانی‌های مختلف بتوانند آن را مشاهده، بشنوند یا بخوانند.- استفاده از متن جایگزین (alt text) برای تصاویر.
- زیرنویس و توضیحات صوتی برای ویدئوها.
- استفاده از رنگ‌های قابل تشخیص و کنتراست مناسب برای متن‌ها.
- قابل اجرا (Operable)
رابط کاربری باید به گونه‌ای طراحی شود که تمام کاربران بتوانند با آن تعامل داشته باشند. این شامل امکان استفاده از صفحه کلید به‌جای ماوس و فراهم کردن راه‌های قابل درک برای پیمایش صفحات است.- طراحی قابل استفاده با کیبورد (برای کاربرانی که قادر به استفاده از ماوس نیستند).
- فراهم کردن میانبرهای صفحه کلید.
- جلوگیری از استفاده از زمان‌های محدود یا تایمرهای سریع که کاربران را تحت فشار قرار دهد.
- قابل درک (Understandable)
محتوای وب و عملکردها باید برای همه کاربران قابل فهم باشد. این اصل به معنای ارائه‌ی اطلاعات و دستورات به روشی ساده و قابل فهم است.- ارائه دستورالعمل‌های ساده و قابل فهم.
- طراحی فرم‌ها به گونه‌ای که خطاها به‌درستی و با توضیح مناسب به کاربر نمایش داده شوند.
- استفاده از ساختار منطقی و سلسله‌مراتبی برای محتواها.
- مقاوم (Robust)
محتوای وب باید به‌گونه‌ای طراحی شود که با تکنولوژی‌های مختلف و مرورگرهای قدیمی و جدید سازگار باشد. همچنین باید با ابزارهای کمکی مانند خوانندگان صفحه (screen readers) قابل تعامل باشد.- استفاده از کدهای HTML و CSS استاندارد.
- تضمین سازگاری با ابزارهای کمکی مانند صفحه‌خوان‌ها.
ابزارها و تکنیک‌های کلیدی برای اجرای طراحی دسترس‌پذیر
- متن جایگزین (Alt Text)
تمامی تصاویر باید دارای متن جایگزین مناسب باشند. این متن‌ها به کاربران با ناتوانی‌های بینایی که از ابزارهای خواننده صفحه استفاده می‌کنند کمک می‌کند تا بفهمند که تصویر چه چیزی را نمایش می‌دهد. - توضیحات ویدئویی و صوتی
برای محتوای چندرسانه‌ای، ارائه زیرنویس و توضیحات صوتی از اهمیت بالایی برخوردار است. این امر به کاربران با ناتوانی‌های شنیداری یا بینایی کمک می‌کند تا محتوای ویدئوها و صوت‌ها را درک کنند. - کنتراست رنگ
استفاده از کنتراست مناسب بین متن و پس‌زمینه باعث می‌شود که کاربرانی با مشکلات بینایی یا کوررنگی بتوانند محتوای وبسایت را به‌راحتی مطالعه کنند. ابزارهای آنلاین زیادی مانند WebAIM Contrast Checker وجود دارند که می‌توانند به شما در بررسی کنتراست رنگ‌ها کمک کنند. - ساختاردهی مناسب HTML
استفاده از تگ‌های معنایی HTML مانندheader،nav،mainوfooterبه ابزارهای کمکی کمک می‌کند تا محتوای صفحه را بهتر تجزیه و تحلیل کرده و به کاربران نمایش دهند. همچنین، استفاده صحیح از تگ‌هایh1تاh6برای عناوین، به ساختاردهی مناسب صفحه کمک می‌کند. - کیبورد قابل دسترس
طراحی وبسایت باید به گونه‌ای باشد که تمام عملکردها بدون نیاز به ماوس و تنها با استفاده از صفحه‌کلید قابل انجام باشند. برای مثال، اطمینان حاصل کنید که کاربران می‌توانند به تمام لینک‌ها و فرم‌ها با استفاده از کلیدهای تب (Tab) و اینتر (Enter) دسترسی پیدا کنند. - فرم‌های دسترس‌پذیر
فرم‌های وب باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که همه کاربران بتوانند به‌راحتی از آن‌ها استفاده کنند. برای هر فیلد فرم، برچسب‌های واضح و توضیحات ارائه کنید و خطاهای مربوط به فرم را به روشنی به کاربران نمایش دهید.
چگونه طراحی دسترس‌پذیر باعث بهبود تجربه کاربری (UX) می‌شود؟
طراحی دسترس‌پذیر نه‌تنها به کاربران با ناتوانی‌ها کمک می‌کند بلکه بهبود کلی تجربه کاربری را نیز به همراه دارد. با ایجاد تجربه‌ای که برای همه کاربران ساده، قابل فهم و قابل تعامل باشد، می‌توان به بهبود نرخ تعامل، کاهش نرخ ترک صفحه و افزایش رضایت کاربران کمک کرد. به عبارت دیگر، طراحی دسترس‌پذیر همواره به معنای تجربه کاربری بهتر برای همه کاربران است.
نتیجه‌گیری
طراحی دسترس‌پذیر برای وب‌سایت‌ها یک ضرورت اخلاقی، قانونی و تجاری است. با رعایت اصول دسترس‌پذیری، وبسایت شما برای گروه وسیع‌تری از کاربران قابل استفاده خواهد بود، تجربه کاربری بهبود خواهد یافت و همچنین وبسایت شما از نظر سئو نیز مزیت‌هایی به دست خواهد آورد. در نهایت، با ایجاد وب‌سایتی که همگان بتوانند از آن استفاده کنند، به گسترش جامعه‌ی آنلاین و ایجاد فضایی فراگیرتر کمک خواهید کرد.
چنانچه موضوع تکنولوژی‌های نوین در طراحی وب: تحولی در تجربه‌ی کاربری برای شما جذاب است می توانید به آن رجوع کنید.
